CẢM NHẬN CA TỪ MÙA XUÂN ĐẦU TIÊN CỦA CỐ NHẠC SĨ HỌA SĨ THI SĨ VĂN CAO

Trên thảo nguyên mênh mông của thơ ca, nhạc, họa . Ta có thể thấy, có thể gặp, ở  bất kỳ nhà thơ, nhạc sĩ hay họa sĩ nào đều có tác phẩm viết, vẽ  về mùa xuân.

Thường thì bản thân  nhạc sĩ đã là một nhà thơ. Nhưng là nhà thơ thì chưa phải là nhạc sĩ. Một bản nhạc, một bài thơ thì có thể cho người đọc cảm nhận một bức tranh trong đó, nhưng một bức tranh thì người ngắm thông thường không thể cảm nhận thấy một bài thơ, hay bản nhạc trong đó.

Tôi nói dông dài vậy, bởi thông thường thì  cả ba  nghề gắn trước chữ SĨ : Họa sĩ, Nhạc sĩ và Thi sĩ luôn có sự gắn bó tương quan hỗ trợ nhau bằng cách này hay cách khác. Nhưng thật hiếm khi một người có thể đạt được cả ba điều.

Nhưng, bất kỳ điều gì đều có ngoại lệ của nó, và Văn Cao (1923-1995) là một người mà ta có thể gọi

Nhạc sĩ Văn Cao

Thi sĩ Văn Cao

Họa sĩ Văn Cao

Đều đúng cả. Điều  đặc biệt dù với tên gọi nào thì tác phẩm của ông đều nổi tiếng.

 Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của ông không bằng phẳng, mượt mà, đẹp đẽ  như thơ, nhạc, tranh  của ông.

Khi làm họa sĩ, tranh của ông được báo chí trong, ngoài nước khen ngợi. Song ông vẫn phải đứng bán những đứa con tinh thần của mình, ở lề đường, khắp thành phố Hải Phòng hay Hà Nội. Kiếm từng đồng để mưu sinh trong nghèo khó.

Thời gian này ông cũng là một thi sĩ .Thơ của ông vẫn sống mãi tới bây giờ. Một vài bài thơ tiêu biểu ta có thể  biết đến: “Năm Buổi Sáng Không Có Trong Sự Thật”, “Một Đêm Đàn Lạnh Trên Sông Huế” hay Ai Về Kinh Bắc….

Và rồi Bản nhạc đầu tay Buồn Tàn Thu ra đời  năm 1939, cột mốc chính thức đưa tên Văn Cao dần trở thành  một trong những nhạc sĩ tên tuổi của nền tân nhạc Việt Nam. Nhưng ông cũng chưa thể sống bằng thơ, nhạc của mình.Theo lời ông thì mãi tới năm 1976 ông lần đầu tiên  mới nhận được 100rup tiền nhuận bút của bản nhạc Mùa Xuân Đầu Tiên được xuất bản ở Liên Xô…

Theo dòng trôi của cuộc đời cũng như thời cuộc. Sau năm 1954 ông ít viết, làm thơ hay vẽ…suốt từ năm 1958 tới cuối năm 1975 ông đã khai sinh một tác phẩm âm nhạc mà mãi gần đây mới được phổ biến. Đó là bản Mùa Xuân Đầu Tiên. Tác phẩm này như là  lời tiên tri của ông vậy. Lần đầu tiên một mùa xuân thanh bình trên khắp dải đất hình chữ S.Những điều nhỏ nhặt, những ước mong bình thường nhất cũng lần đầu tiên được hiện diện. Lần đầu tiên ông có tiền nhuận bút. Sau bao nhiêu thăng trầm của ca khúc thì cuối cùng nó cũng được chính thức phổ biến.

Giai điệu dìu dặt, nhẹ nhàng của ca khúc cùng đi với ca từ là những câu thơ mượt mà nhưng không kém phần sâu nặng .

Mùa Xuân Đầu Tiên

Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Mùa bình thường mùa vui nay đã về

mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên sông
một trưa nắng cho bao tâm hồn.
Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Người mẹ nhìn đàn con nay đã về

Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh
Niềm vui phút giây như đang long lanh.
ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên.
ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm.

Từ đây người biết quê người
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người .
Giờ dặt dìu mùa xuân theo én về
Mùa bình thường, mùa vui nay đã về.

Mùa xuân mơ ước ấy xưa có về đâu
với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên sông
một trưa nắng thôi hôm nay mênh mông. (Văn Cao)

Ca khúc Mùa Xuân Đầu Tiên ra đời cuối năm 1975  khi non sông nối liền một dải, chiến tranh chấm dứt trên khắp mọi miền đất nước. Mùa Xuân Đầu Tiên êm ấm, thanh bình của cả dân tộc. cũng như  cuộc đời sóng gió của chính tác giả (khi viết ca khúc này Văn Cao đã 53 tuổi)  

Giờ đây ta hãy cùng hòa nhịp với trái tim của người nhạc sĩ, nhà thơ, họa sĩ  đã 53 tuổi, xem ông cảm nhận những gì khi Mùa Xuân đến, mà với ông đây là Mùa Xuân Đầu Tiên. Qua những ca từ ông viết giành cho bản nhạc này:

Mở đầu ca khúc là hai câu rất nhẹ nhàng được kết thúc bằng hai từ “về”, ông dùng để diễn tả mùa xuân về:

Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Mùa bình thường mùa vui nay đã về

mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên

Với ông, lúc này có lẽ một cánh én trên không. Cũng đủ để thấy mùa xuân rồi. Cánh Én luôn là biểu tượng của mùa xuân, thấy én về là biết “mùa xuân theo” sau. Ở đây trong ông là “mùa vui nay đã về” mặc dù chỉ là “mùa bình thường”. Nhưng có lẽ  còn có niềm vui hòa bình nên mặc dù chưa thấy, mai đào, chưa thấy pháo nổ đì đùng (thời đó chưa cấm pháo) thì mặc nhiên chỉ một hình ảnh “én về” là đủ với ông và có lẽ rất nhiều người căm ghét chiến tranh nữa. đã quá đủ cho một “mùa vui”. Là “mùa xuân mơ ước…đầu tiên” không còn bom rơi, đạn nổ, không còn cảnh chết chóc nữa. Mùa xuân mơ ước ấy không chỉ là mơ ước của riêng ông, mà nó là mơ ước của cả dân tộc , hôm nay khi mà: “ Mùa xuân đang đến đầu tiên”..

Khi cảm nhận được “mùa Xuân mơ ước “ ông thấy ngay cảnh làng quê thanh bình :

Với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên song
một trưa nắng cho bao tâm hồn.

Hai câu vừa như tả cảnh làng quê ven sông với tiếng gà gáy trưa, với những làn khói trắng từ những mái bếp đang lan tỏa. Những âm thanh và hình ảnh ấy  khi chiến tranh, thì có “mơ ước”cũng không có dịp chiêm ngưỡng và nghe thấy. Nó đã bị tiếng súng tiếng bom và khói thuốc súng che lấp mất. Nay quê hương hòa bình rồi, thì những âm thanh hình ảnh ấy mới rõ nét cho người nhìn chiêm ngưỡng khi Xuân về.

Phải chăng còn một ẩn ý nữa vì mùa Xuân luôn luôn về sau một mùa đông lạnh giá. Ai cũng khát khao ánh nắng Xuân  ấm áp , nhưng cũng phải tới buổi trưa giá lạnh mới tan hẳn và lúc này mới thật sự là “một trưa nắng cho bao tâm hồn”.

Mùa Xuân Đầu tiên vẫn đang ngân vang :

Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Người mẹ nhìn đàn con nay đã về

Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh

Niềm vui phút giây như đang long lanh.

Mùa Xuân về theo những cánh én, mùa xuân cũng là mùa đoàn tụ xum họp của những người đi xa. Đi chiến đấu, đi làm nhiệm vụ công tác hay mưu sinh xa nhà. Tất cả đều có mơ  ước ngày xuân sum họp bên gia đình. Vào thời điểm cuối  năm 1975  những người lính xa nhà trở về sum họp với gia đình, sau nhiều năm ở chiến trường không tin tức, hẳn  không có niềm hạnh phúc nào bằng. Hình ảnh “giọt nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh” quả thật  là hình ảnh đẹp theo rất nhiều nghĩa, mặc dù là “giọt nước mắt” nhưng là giọt nước mắt hạnh phúc và là “Niềm vui phút giây như long lanh”. Cũng chính những giọt nước mắt ấy “sưởi ấm đôi vai anh”

Hình ảnh “Người mẹ nhìn đàn con nay đã về” ngoài nghĩa là những bà mẹ của các anh lính , còn là hình ảnh Bà Mẹ Việt Nam “nhìn đàn con nay đã về”.

Tác giả kết luận đó là những điều mà những mùa xuân trước đây, có lẽ từ khi tác giả còn nhỏ thì chưa có một mùa xuân nào như xuân này. “Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên”.

Khi đã cảm nhận thực sự là mùa xuân mơ ước đã về rồi thì nỗi lòng, niềm mong mỏi hạnh phúc, tất cả hòa quyện cất lên :

ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên.
ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm.

Từ đây người biết quê người
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người .

Trong tất cả chuỗi cảm nhận về Mùa Xuân Đầu Tiên thì có lẽ bao nhiêu tình cảm tình yêu quê hương, yêu con người được tác giả gửi gắm rất nhiều vào những ca từ này.

Hai cụm tán thán từ “ôi giờ phút” mà có lẽ là giờ phút tác giả cảm nhận thấy xuân về dặt dìu theo sau cánh én. Tác giả thấy “yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên” đó là tình cảm chung và một tình cảm riêng song hành bên cạnh nữa đó là “trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm”.

 Ở tuổi 53 bây giờ ông mới cảm nhận được cuộc đời êm ấm trong tay.

 Đây cũng là câu duy nhất trong tất cả các câu trong ca khúc này được kết thúc bằng vần trắc.

Và rồi tác giả bắt đầu nghĩ cho mọi người, trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ thì ai cũng dễ dàng nhận biết rằng “từ đây người biết quê người” là giành cho những người con miền nam ra bắc tập kết, giờ mới có dịp trở lại quê hương của mình.

“Từ đây người biết thương người/ Từ đây người biết yêu người”. có lẽ giành cho những người lính nơi chiến trường của hai chiến tuyến, cùng máu đỏ da vàng nhưng họ phải cầm súng chĩa vào nhau, nay thì hết rồi cảnh ấy không còn nữa. Chiến tranh kết thúc mọi điều tốt đẹp sẽ đến cùng mùa xuân mới…

Và khúc ca kết thúc bằng:

Giờ dặt dìu mùa xuân theo én về
Mùa bình thường, mùa vui nay đã về.

Mùa xuân mơ ước ấy xưa có về đâu
với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên song
một trưa nắng thôi hôm nay mênh mông.

Vẫn là những dấu hiệu cho thấy mùa xuân đã về. Nhưng từ trước tới nay, hay nói đúng ra trong cuộc đời tác giả thì mùa xuân này  “xưa nay mơ ước” nhưng nó “có về đâu, và bây giờ mới thấy “mùa vui nay đã về” .

Mùa vui chỉ “với khói bay trên sông, gà gáy trưa bên song”. Hình ảnh và âm thanh của buổi trưa mùa xuân ấy, được tác giả kết luận rằng :Nó chỉ là “một trưa nắng thôi”. Nhưng “hôm nay mênh mông”. Cái sự cảm nhận mênh mông của tác giả khi kết thúc lại mở ra một tương lai rộng lớn. Vượt ra khỏi không gian và thời gian, của một làng quê thanh bình, trong một buổi trưa xuân tràn đầy nắng ấm.

Mùa Xuân Đầu Tiên của Nhạc sĩ, Họa sĩ Thi sĩ tài hoa Văn Cao với suy nghĩ của tôi là vậy đó. Có thể với tuổi đời và vốn sống của mình còn hạn hẹp tôi chưa thể cảm nhận hết cái hay, cái đẹp của ca từ bài hát này, song với tình yêu vô bờ giành cho một người nghệ sĩ tài hoa mà tôi quý trọng . Tôi xin được viết và đã viết hết mình về Mùa Xuân Đầu Tiên của ông, như một nén tâm nhang gửi đến ông nhân dịp xuân về tết đến.

Sài Gòn mùng 2 tết  Giáp Ngọ

Huỳnh Xuân Sơn