Cảm Nhận Bài Thơ Những Đứa Trẻ Chăn Trâu Của Tác Giả Phong Nhân

Lời ca trong ca khúc Em Bé Quê của cố nhạc sĩ Phạm Duy vang lên khiến tôi dừng làm việc… Một thời “ai bảo chăn trâu là khổ?” ùa về. Chăn trâu với tôi rõ là khổ. Vậy mà ông nhạc sĩ này sao lại viết toàn những lời ca ngợi thế nhỉ? Nào là “Chăn trâu sướng lắm chứ./ Ngồi mình trâu, phất cờ lau. /Và miệng hát nghêu ngao... (Em Bé Quê- Phạm Duy). Ấm ức với bài hát, bởi từ bốn tuổi tôi đã theo ông nội đi chăn trâu. Lớp vỡ lòng không được tới lớp, vì chiều phải đi chăn trâu tối về mới được gọi Bố là Thầy… Tuổi ấu thơ có lẽ kỷ niệm sâu sắc nhất cũng là với cô bạn trâu trắng già nua…

Tức tối bấm Google với cụm từ Chăn trâu khổ. Thật nhiều kết quả nhưng đập vào mắt tôi lại là một bài thơ trên Blogtiengviet.

Một thời hai chữ loạn ly

Đã trùm lên cả những vì sao sa

Những Đứa Trẻ Chăn Trâu

Những đứa trẻ chăn trâu
Ngồi quanh đống lửa
Rầm rì cầu đồng soi bóng
Thằng to nhất bật dậy cầm roi
Những vết lằn roi ướm máu trên thân thằng chạy chậm

Những đứa trẻ chăn trâu
Chụm đầu vào nhau cười hỉ hả
Khoai lùi, mía trộm hát nghêu ngao
Thằng con bần cố nông đen nhẻm
Đứa kia cháu bà hầu quan Phụ mẫu thưở xưa
Từng gọi chó của thằng Tây là cậu
Tụm nhau kể về thằng bỏ trâu lên phố học
Được làm con của bố lính Cộng hòa

Rồi những đứa trẻ chăn trâu xưa
Tan đàn xẻ nghé
Gót sắt xâm lăng dẫm lên mình phụ nữ
Oằn theo cuộc phân ly bầm ruột bên từng đứa trẻ tóc xoăn mũi lõ
Từng thế hệ gầm gừ chĩa súng vào nhau

Đất nước tôi !
Chứa tất cả vinh quang, nhục nhằn và lai căng như phận số
Có thể tự hào, thương tiếc nhưng đừng trách chuyện hôm qua
Như những thằng chăn trâu đầu bạc
Cười kha khả bên ly rượu nhọc mưu sinh ôn chuyện mất còn
Để níu tâm hồn mình về bên tươi sáng…(Phong Nhân (Sáng 29-3-2014, Kỷ niệm Ngày giải phóng Đà Nẵng)

Bài thơ cuốn hút tôi bởi tựa đề. Đọc rồi thì nội dung mà tác giả Phong Nhân muốn chuyển tải, đã có một sức hút mạnh mẽ. Ý thơ sắc như dao, sâu hun hút và rộng mênh mông .Trải dài suốt một giai đoạn lịch sử có lẽ đến 60 năm. Bài thơ được viết ra từ những câu thơ không vần, kết thành một bài thơ thật đặc biệt với tâm trí tôi..

Những Đứa Trẻ Chăn Trâu ( một thời là tôi, và lại không phải là tôi ấy) Được tác giả ngược dòng hồi ức đưa trở lại những năm đầu thập niên 50 của thế kỷ trước… (Những Đứa Trẻ Chăn Trâu ngày ấy bây giờ thuộc thế hệ Cha chú tôi. Họ đã có những kỷ niệm với trò chơi dân gian, mà đến thế hệ tôi thì cũng chẳng còn ai chơi nữa..chứ không nói đến tận bây giờ):

Những đứa trẻ chăn trâu
Ngồi quanh đống lửa
Rầm rì cầu đồng soi bóng
Thằng to nhất bật dậy cầm roi
Những vết lằn roi ướm máu trên thân thằng chạy chậm.

Không rõ tác giả là ai? Trong số những cậu bé chăn trâu ngày ấy. “Đứa” ngồi “Rầm rì cầu đồng soi bóng”? Hay là “Thằng to nhất…” và cũng có thể tác giả là “thằng chạy chậm.”Bởi trò chơi này sẽ có một đám đông xúm lại, rồi một đứa ngồi đồng cầu khấn, bất ngờ có một đứa giả đò bị hồn nhập rồi cầm gậy, cầm roi quật túi bụi vào đám bạn đang chạy tán loạn…bất kể đau hay không? Thời chăn trâu với bao trò chơi khác nhưng trò mà tác giả nhắc lại đầu tiên hẳn là kỷ niệm sâu sắc nhất…Nếu đúng vậy tác giả sẽ là một trong ba nhân vật kể trên.

Những đứa trẻ chăn trâu
Chụm đầu vào nhau cười hỉ hả
Khoai lùi, mía trộm hát nghêu ngao
Thằng con bần cố nông đen nhẻm
Đứa kia cháu bà hầu quan Phụ mẫu thưở xưa
Từng gọi chó của thằng Tây là cậu
Tụm nhau kể về thằng bỏ trâu lên phố học
Được làm con của bố lính Cộng hòa

Bối cảnh ra đời của bài thơ bây giờ mới lộ diện. Hay nói cách khác Những Đứa Trẻ Chăn Trâu này quê hương ở bên trong vĩ tuyến mười bảy. Trẻ chăn trâu bất kỳ ở đâu trên đất nước này đều có chung đặc điểm là nghịch ngợm phá phách…Khoai lùi (tôi có) .trộm mía (tôi không) hát nghêu ngao đồng dao hay hò vè thì ở đâu cũng có…”Thằng con bần cố nông”, “đứa cháu bà hầu quan phụ mẫu”. Ở đâu cũng có, khắp cả ba miền Bắc Trung Nam…ngay cả việc mấy đứa bị bắt phải “gọi chó của thằng Tây là cậu”cũng vậy…Nhưng khi chúng xúm xít lại “kể về thằng bỏ trâu lên phố học. /Được làm con của bố lính Cộng hoà” thì chắc chắn chỉ có ở bờ nam sông Bến hải trở vào… Nơi mà phân chia ranh giới trong hiệp định Geneve năm 1954.

Một khổ thơ với những kỷ niệm buồn nhiều hơn vui. Bởi chiến tranh gây bao nhiêu tang tóc suốt một thời gian dài. Những đứa trẻ chăn trâu lúc này không còn phân biệt giai cấp, xuất thân giàu hay nghèo nữa..chăn trâu là bạn chăn trâu vậy thôi. Thật đơn giản như chính công việc mà chúng đang làm.

Thời gian lặng lẽ trôi đi cuốn theo tình bạn của những cậu bé (cả cô bé) chăn trâu. Chiến tranh đồng nghĩa với mất mát…Làm sao nó biết đường mà né cho mấy đứa trẻ vô tư ấy…

Rồi những đứa trẻ chăn trâu xưa
Tan đàn xẻ nghé
Gót sắt xâm lăng dẫm lên mình phụ nữ
Oằn theo cuộc phân ly bầm ruột bên từng đứa trẻ tóc xoăn mũi lõ
Từng thế hệ gầm gừ chĩa súng vào nhau

Một bức tranh tái hiện một thời mà có lẽ rõ nét nhất là khoảng thời gian từ năm 1965 đến năm 1973.( Năm Mỹ đến và rút khỏi Việt Nam).

Những đứa trẻ “con bần cố nông”, rồi “cháu bà hầu quan Phụ mẫu”, có lẽ sau khi “tan đàn sẻ nghé” đã đứng về một bên chiến tuyến và đối nghịch với bên những đứa “ bỏ trâu lên phố học”.Một thế hệ cầm súng chĩa vào nhau bởi chiến tranh…dẫu tuổi thơ họ là bạn…

Nỗi đau của chiến tranh đâu chỉ có vậy? Những người phụ nữ lại là người chịu đựng nỗi đau âm thầm dai dẳng…Sinh ra những đứa con không mang màu da của mình. Người mẹ nào không “bầm ruột” tím gan khi đứa con dứt ruột sinh ra lại là mục tiêu của những trò tiêu khiển. Những đưa bé bị gắn cho một “mỹ từ” con lai thường bị lũ trẻ có đủ cha, đủ mẹ, hoặc giả chỉ còn mẹ, hoặc cha nhưng cha mẹ chúng là người “máu đỏ da vàng tóc đen”..Thêm một thế hệ tiếp nối “gầm gừ chĩa súng vào nhau”dẫu là súng giả…trận chiến giả…còn nỗi đau là thật. Kéo dài dai dẳng nhiều năm nhiều thế hệ…

Tới đây hai câu thơ dẫn ở đầu, đã được mở cánh cửa để cho người đọc bước vào thế giới của Những Đứa Trẻ Chăn Trâu: “Một thời hai chữ loạn ly.Trùm lên số phận cả vì sao sa”. Ôi có nơi đâu giống đất nước quê hương của tôi, của tác giả không? Nghẹn ngào khi đọc khổ kết và có lẽ đó cũng chính là suy tư trăn trở của tác giả và cũng có thể là của tất cả những cậu bé chăn trâu ngày ấy… hôm nay:

Đất nước tôi !
Chứa tất cả vinh quang, nhục nhằn và lai căng như phận số
Có thể tự hào, thương tiếc nhưng đừng trách chuyện hôm qua
Như những thằng chăn trâu đầu bạc
Cười kha khả bên ly rượu nhọc mưu sinh ôn chuyện mất còn
Để níu tâm hồn mình về bên tươi sáng…

Vâng khổ kết các anh đã nói đủ, nói hết về khát khao mong ước của các anh hôm nay. những cậu bé chăn trâu ngày ấy, nay đã “đầu bạc”. Bên những ly rượu “ôn chuyện mất còn”…Trải qua những năm dài “nhọc mưu sinh”..(hậu cuộc chiến là những năm thời bao cấp khốn khó)…

Đứa tự hào, đứa tiếc thương. Vinh quang có, nhục nhằn có, lai căng cũng có…mỗi người tự an ủi cho mình nhằm xoa dịu nỗi đau rằng do phần số.

Phần số ấy có tránh ai đâu? Nó “trùm lên cả những vì sao sa” cơ mà. Dáng chiều đã đổ, tóc đã phai, quá khứ dần lùi xa, chiến tranh cũng lùi xa bốn mươi năm, hơn nửa đời người chứ nào phải ít. Nỗi đau đã thấm, nỗi buồn cũng đủ, mất mát đã dần nguôi… Nay cùng nhau ngồi lại “cười kha khả..” để “níu tâm hồn mình về bên tươi sáng…”. Các bạn già ơi “đừng trách chuyện hôm qua”!

Một bài thơ với những ngôn từ bình dị, câu thơ được ngắt khúc ngắn, dài không định. Không có vần chỉ có nhịp thơ như một bản nhạc ngân lên từ trong sâu thẳm đáy lòng của một tác giả đã vào tuổi xế chiều. Giai điệu bản nhạc ấy lúc xôn xao như tiếng trẻ thơ nô đùa với đám bạn thời ấu thơ…Lúc trầm buồn lắng đọng khi nghĩ về một giai đoạn lịch sử bao thăng trầm của dân tộc “một trăm năm đô hộ giặc Tây. Một ngàn năm đô hộ giặc Tàu…Hai mươi năm nội chiến từng ngày….”(Gia Tài Của Mẹ- Trịnh Công Sơn). Những đau thương mất mát của cuộc chiến “trường kỳ gian khổ”… để lại cho không chỉ thế hệ tác giả, trong đó có những người mẹ, người chị…Mà còn theo vào thế hệ tiếp nối….

Trong bản nhạc ấy còn có sự ưu tư, bên những khát khao và một chút niềm vui của “tiếng cười hỉ hả”thủa chăn trâu và tiếng cười “kha khả..”cất lên từ những người bạn già tóc bạc “ôn chuyện mất còn…” hôm nay.

Tôi mong và tin rằng cuộc sum họp lần sau của “Những Đứa trẻ chăn Trâu” “đầu bạc”. sẽ vang lên những tiếng cười ròn tan… Xuất phát từ những tâm hồn chung một hướng nhìn về phía tương lai.

Sài Gòn 14/6/2014

Huỳnh Xuân Sơn